Bas Haring: ‘Er is niks mis met nietsdoen’

‘Ik heb twee eendjes, die komen elke dag bij ons om eten te halen,’ vertelt Bas Haring (39) in de tuin van zijn nieuwe huis in Ransdorp. ‘Op een gegeven moment kwam het vrouwtje nog maar één keer per week aanscheuren naar het voer en dan racete ze weer terug. Ze was aan het broeden. Ze kwam nauwelijks van het nest af en werd heel mager. Als ik haar zie, dan denk ik: is dat gedrag nou wel goed voor dat eendje? Het gedrag is niet goed voor haar, maar het is wel logisch dat het er is: het is goed voor het voortbestaan van het gedrag zelf. Er zijn wellicht in de loop van de geschiedenis eendjes geweest die geen zin hadden om te vermageren en dachten: “Fuck maar een end op met die eieren, ik blijf lekker dooreten!” Met die eendjes is niets mis. Sterker nog: ik kan ze geen ongelijk geven. Maar die eendjes verdwijnen wel in de loop van de evolutie, want ze krijgen geen nakomelingen. Ik vraag me af of wij mensen in heel veel van ons gedrag niet stiekem op onze eendjes lijken. Dat we vastzitten in bepaalde overtuigingen en dingen doen die helemaal niet in ons eigen belang zijn. Het streven naar succes bijvoorbeeld. Als ik in de bus al die mensen met stropdassen zie die zo hard moeten werken, denk ik ook: arme mensen, doe dat toch niet!’

Het nieuwe boek van Haring dat deze maand uitkomt, getiteld: Voor een echt succesvol leven, gaat over dit onderwerp. Haring vraagt zich af hoe het komt dat het idee dat succes goed is, zo wijdverbreid is in de wereld. Daarbij hanteert hij een heel andere denkwijze dan de meeste mensen. Wij denken over het algemeen heel goed te weten waarom we iets willen bereiken in het leven: we willen meer geld om dat fijne huis te kunnen kopen, succes behalen om ons zelfvertrouwen te versterken, of het gevoel te hebben dat we iets betekenen. Maar Haring stelt dat wij ons vergissen. Wij hebben onze denkbeelden niet, onze denkbeelden hebben ons!

Buschauffeur

Hele samenlevingen zijn in de ban van het idee dat succes goed is, terwijl er geen enkel objectief criterium is om te kunnen beweren dat succesvolle mensen werkelijk beter zijn dan onsuccesvolle mensen. ‘Omdat mensen die in het verleden succes wilden, zich vaker hebben voortgeplant, blijft het idee bestaan dat succes goed is. Maar het is helemaal niet per se in het voordeel van een individu om de hele tijd hard te rennen.’ Ook al is de weg van succes een doorgaande weg, een doodlopend pad kan ook heel prachtig zijn, zegt hij in zijn boek.

Haring wil het opnemen voor de mensen die geen succes willen en zich daar prima bij voelen. Zoals het jongetje dat op zijn eindexamen alleen maar negens en tienen haalde, maar gewoon buschauffeur wil worden. ‘Prachtig is dat! Maar het zal moeilijk worden voor hem. Iedereen gaat zeggen dat hij het maximale uit zichzelf moet halen en dat het een waste of talent is. Ik zou mensen zoals dit jongetje een hart onder de riem willen steken: “Doe maar lekker wat goed is voor jou, dat is goed zat.” Dat is mijn drijfveer geweest om dit boek te schrijven. Daarom is het trouwens wel moeilijk geweest het af te maken. Het werkt niet echt motiverend als je een boekje schrijft met de boodschap: “Joh, je hoeft helemaal geen boekje te schrijven!”’

Lonely Planet

Hoe kan het ene idee nou beter zijn in voortbestaan dan het andere idee? Haring geeft een voorbeeld: ‘Stel dat er in de Lonely Planet-gids staat: “De Mai Thai Bar is een geweldige bar waar u veel geestverwanten zult ontmoeten” – die zin wordt vanzelf waar, en blijft waar. Mensen die de Lonely Planet lezen gaan daarheen en ontmoeten inderdaad geestverwanten die dezelfde reisgids lezen. Maar de zin: “Dit plaatsje is een oase van rust” wordt vanzelf onwaar. Omdat vele Lonely Planet-lezers daarheen zullen trekken, en het daar binnen de kortste keren heel druk zal zijn. De eerste stelling is dus beter in voortbestaan dan de tweede, terwijl ze aanvankelijk allebei klopten.’

‘Hetzelfde geldt voor allerlei fenomenen in de natuur. Groot, sterk en snel lijken altijd beter te zijn. Wie heeft de langste staart, de grootste spieren, enzovoort. Waarom? Het lijkt net of groot of snel gaaf en goed is. Maar dat is niet zo. Het enige is dat het idee “groot is gaaf” de eigenschap heeft dat als het waar wordt, het ook waar blijft. Het idee “klein is gaaf” heeft die eigenschap niet. Als vrouwtjes alleen mannetjes met een kleine staart gaaf zouden vinden, zou de staart van mannetjes in de loop van de evolutie steeds korter worden, tot ze helemaal geen staart meer hadden en dan kunnen de vrouwtjes hun keuze daar niet meer op baseren. Dus verdwijnt het idee “klein is gaaf”, en “groot is gaaf” blijft bestaan. Maar groot is net zo gaaf als klein en klein net zo gaaf als groot. Dat is voor mij heel boeiend.’

Tranen

Bas Haring probeert ingewikkelde dingen helder te maken voor een breed publiek. Dat deed hij in 2001 in zijn eerste boek Kaas en de evolutietheorie, dat verschillende prijzen won. Zijn tweede boek, De ijzeren wil, ging over zijn eigen vakgebied, de kunstmatige intelligentie. Zouden machines ook kunnen voelen en denken? Hij maakte en presenteerde twee televisieprogramma’s voor de rvu: in 2004 Stof en in 2006 Haring. In deze programma’s probeerde hij antwoorden te vinden op allerlei alledaagse vragen, zoals: kunnen negers beter dansen? en: waarom willen we niet dood? Sinds oktober 2006 is hij bijzonder hoogleraar publiek begrip van wetenschap aan de Universiteit Leiden. Vanwaar die drang tot populariseren?

Haring: ‘Mijn primaire drijfveer is erachter te komen hoe iets in zijn meest pure vorm in elkaar zit. Daar kan ik alleen maar achter komen door het zo simpel mogelijk op te schrijven.’ Toch doet ­Haring het populariseren niet alleen voor zichzelf. De aanleiding voor zijn eerste boek was een gesprek waarin hij hoorde hoe homoseksuelen werden veroordeeld als ‘onnatuurlijk’. De tranen schoten hem in de ogen. Hij maakte een televisie-uitzending over de onzin van rassendiscriminatie, en in zijn nieuwe boek neemt hij het op voor individuen die onsuccesvol en lui zijn in de ogen van de samenleving. ‘Ik hou niet van die harde oordelen. Als kind begreep ik al niet wat het verschil was tussen onkruid en gewone planten. Het ging er bij mij gewoon niet in. Ik betwijfel de grenzen die wij getrokken hebben. Door middel van schrijven zoek ik het pad en de argumenten om die oordelen te ondergraven.’

Zou Haring met die betrokkenheid en die heldere ideeën dan niet de politiek in willen? ‘Wie weet, ooit. Ik zou het goed vinden als beslissingen meer genomen zouden worden op basis van hoe we weten dat de mens is, in plaats van hoe we hopen dat hij is. Ik vind bovendien dat er onvoldoende wordt nagedacht over hoe we een samenleving kunnen bouwen waarin zo veel mogelijk mensen gelukkig kunnen worden. Er is veel aandacht voor economische groei, daar zijn hele instituten voor. Maar ik ken geen instituten die zich bezighouden met hoe lekker mensen in hun vel zitten. Terwijl dat het enige is wat telt.’

Geen doel

Voor Bas Haring is er geen zin van het leven, en ook geen doel. Er is niets groters dan het leven zelf. Hij streeft ernaar om aan het einde zo veel mogelijk lekker in zijn vel te hebben gezeten, en als hij daar anderen bij kan helpen, dan is het helemaal mooi.Toch lukt het hem zelf niet altijd. Hij twijfelt regelmatig aan zijn optreden op televisie. ‘Ze denken tegenwoordig: “Die Bas heeft over van alles wel wat grappigs te vertellen.” Daar ga ik dan in mee. Maar kom ik niet te oppervlakkig over? Klopt wat ik doe nog wel met wie ik wil zijn? Daarvan lig ik wel knarsetandend in bed.’

Wie hij dan werkelijk is, daar twijfelt Haring ook weleens aan. ‘Het is zeer de vraag in hoeverre er iets in mij huist dat Bas Haring is. Ik ben zeven jaar met mijn vorige vriendin geweest. Dat voelde heel intens en was heel belangrijk voor me. Ik zag haar laatst op een bruiloft, en het deed me niets. Dan vraag ik me echt af of ik dan nog wel besta, als dat essentiële deel van mij vervlogen is.’

Is het leven nog wel leuk als je je ‘ik’ loslaat, geen doelen in je leven hebt en nergens meer naar streeft? Haring: ‘Het wordt niet leuk wanneer je je doelen loslaat maar je nog steeds afvraagt of het ergens om gaat. Dan heb je stiekem nog ergens een doel in je hoofd. Maar als je daar niet meer aan denkt en gewoon, als een hond bij de open haard, geniet van het vuur en dat je zo heerlijk ligt… Wat is er mooier dan dat? Niks!’

Klein schaartje

Het verbaast enigszins dat iemand die zichzelf een biologische robot noemt en ‘fan’ is van de evolutietheorie, heel bewust geen kinderen wil. ‘Ik begrijp wel dat ik een uitzondering ben in biologische zin, maar ik heb er gewoon geen zin in. Jammer dat er over honderd jaar geen Bas Harinkje meer rondloopt? Waarom zou ik me zorgen maken over iets wat na mij komt? Dat de evolutie bij mij stopt – prima. Ik voel me graag een evolutionaire loser! Mensen met kinderen zijn helemaal niet gelukkiger dan mensen zonder. Evolutionaire losers hebben het leukste leven van iedereen. Maar ze verdwijnen wel. Daarom zijn de mensen die succes en kinderen willen met zoveel.

Sommige wijsheid is gedoemd te verdwijnen. Kijk bijvoorbeeld naar de vioolkrab. Het mannetje is asymmetrisch en heeft één hele grote schaar. Dat is helemaal niet handig, sommige kantelen zelfs omdat dat ding zo zwaar is. Maar de vrouwtjes vinden het gaaf, dus blijft het bestaan. Stel je voor dat er op een gegeven moment een krabbendame is die denkt: “Onzin! Ik ga voor een mannetje waar ik echt wat aan heb. Een aardig mannetje dat voor mij zorgt, met een klein schaartje.” Die krijgen samen kinderen die ook een klein schaartje hebben, en die zullen heel moeilijk een vriendinnetje kunnen vinden. Haar wijsheid zal in de loop van de tijd weer verdwijnen. Dat is het schrijnende van de realiteit. Ik ben misschien net zo verstandig als die dame, maar die verstandigheid stopt wel na mij. Maar dan heb ik het in ieder geval wel fijn gehad. En daar gaat het om.’[/wpgpremiumcontent]